میراث آریا: کارخانه کبریت‌سازی سه ستاره زنجان به عنوان نخستین واحد صنعتی زنجان از اهمیت ویژه‌ای برخودار بوده و سال‌های سال است که مردم با این کارخانه آشنا هستند. مردم زنجان با این کارخانه روزگار گذارنده و بسیاری از اهالی زنجان در آن برای نخستین باز در آن مشغول به کار شده‌اند. زنجان جزو نخستین‌ها در صنعت کبریت‌سازی است و امروز هم نام زنجان همچنان در صدر قرار دارد، کارخانه کبریت‌سازی زنجان را می‌توان اولین واحد صنعتی بعد از کارخانه برق به حساب آورد که چند سالی پیش از آغاز جنگ جهانی دوم با سرمایه و مدیریت محمود شالچی در زنجان احداث شده است.
کارخانه کبریت زنجان در سال ۱۳۱۲ به شکل شرکت خصوصی تأسیس شد. در آن سال‌ها محدوده شهر از قسمت شمالی تا دروازه رشت و دبیرستان دکتر شریعتی فعلی که در آن زمان قبرستان متروکه بود ختم می‌شد، یعنی بالاتر از دروازه‌رشت خارج از محدوده محسوب می‌شد، به همین دلیل مرحوم شالچی کارخانه را در خارج از شهر احداث کرد. ابتدا به صورت دستی بوده و سپس با تکمیل بنای ساختمان و ورود ماشین آلات و دستگاه‌ها در هشتم مهر ماه سال ۱۳۱۵ به نام کارخانه کبریت «سعادت» افتتاح شد. کارخانه کبریت سعادت زنجان بعدها به کارخانه کبریت‌سازی سه ستاره زنجان معروف شد و مدتی در اختیار سازمان صنایع کوچک قرار گرفت. جالب است بدانیم کبریت‌های تولیدی این کارخانه جزو بهترین کبریت‌ها محسوب می‌شد که همه مردم با توجه به نیازشان به این وسیله که هم چراغ‌های خانه‌ها را روشن می‌کرد هم اجاق‌ها و بخصوص آتش‌بازی چهارشنبه‌سوری جوانان را رونق می‌بخشید و از طرفی سیگاری‌ها و چپقی‌ها را آرامش می‌داد، برای همه آشنا بود.
ویژگی‌های بنای کارخانه کبریت زنجان
این بنا شامل قسمت‌های دروازه ورودی، فضای کارخانه و حیاط بنا می‌باشد. دروازه ورودی کارخانه که رو به خیابان کارگر قرار گرفته است فضای کارخانه شامل قسمت‌های مختلف مراحل تولید کبریت است. بنای کارخانه با شکل مربع مستطیل به طول ۴۰/۲۵ و عرض ۲۱/۶۳ در وسط زمین نسبتا وسیعی قرار گرفته است. پلان معماری بنا به تبع از خط تولید کبریت‌سازی دارای فضاهای سالن تولید، انبار مواد اولیه، انبار تولیدات و گرمخانه است. این بنا به علت صنعتی بودن، فاقد تزیینات بوده ولی لازم به ذکر است که نمای غربی بنا با پنجره‌های هلالی و سیمان کاری رنگین، نمای زیبایی را به خود اختصاص داده است.
وضعیت کاری کارخانه
کارخانه در سه شیفت کار می‌کرد و در هر شیفت که کارگران تعویض می‌شدند، سوتی که در آن زمان سه بار در روز نواخته می‌شد یک بار برای بیدار شدن مردم، یک بار برای خبر دادن نزدیکی وقت کار و بار آخر برای نزدیکی وقت تعطیلی کار بود. صدای این کارخانه در تمام نقاط شهر شنیده می‌شد و مردم با صدای آن ساعت خود را تنظیم می‌کردند و گاهی نیز در اعیاد و جشن‌ها و شب‌های ماه رمضان آن را به صدا درمی‌آوردند. این کارخانه تا سال ۱۳۵۸ فعال بود در این سال به علت فرسودگی دستگاه‌ها و عدم بازدهی کافی تعطیل شد، ولی چون کارگران زیادی در آنجا مشغول کار بودند، کارخانه جدیدی به‌نام «زنجان‌چوب» در شهرک صنعتی شماره یک احداث و کارگران با سابقه کارخانه کبریت قبلی به آن کارخانه منتقل شدند.
این روزها عده زیادی از زنجانی‌ها این بنای عظیم را تنها تماشا می‌کنند. و گاهی نیز افراد میانسال و سالخورده خاطراتی از آن نقل می‌کنند. این اثر به شماره ثبت ۷۴۱۲ در تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. دارای سردری بسیار زیبا که در دی سال ۱۳۹۰ تخریب نسبی شد ولی مجدد با حفظ طرح کهن خود تجدید بنا شد. این روزها این بنا با کاربری این مجموعه برای انجام فعالیت‌ها و اجرای برنامه‌های فرهنگی در نظر گرفته شده است.
انتهای پیام/
نظر شما